Της Κωνσταντίνας Παπαλεξίου
Λογοθεραπεύτρια
ΚΑΑ – ΑΝΑΠΛΑΣΗ
Η ανάγκη για έλλογη επικοινωνία είναι βασικό γνώρισμα του ανθρώπου. Επικοινωνία σημαίνει ανταλλαγή πληροφοριών, ιδεών, σκέψεων και συναισθημάτων μεταξύ των ανθρώπων. Η επικοινωνία έχει δύο μορφές: τη λεκτική και τη μη λεκτική. Με τον όρο λεκτική επικοινωνία αναφερόμαστε στην επικοινωνία με τη χρήση λέξεων, προτάσεων και φράσεων, είτε προφορικά είτε γραπτά. Η μη λεκτική επικοινωνία περιλαμβάνει χειρονομίες, νεύματα, στάση και κινήσεις του σώματος, καθώς και τη βλεμματική επαφή.
Τι είναι η αφασία;
Πολλές φορές κάποιοι άνθρωποι τείνουν να απωλέσουν πλήρως ή μερικώς την ικανότητα για λεκτική επικοινωνία, εξαιτίας μιας νευρολογικής βλάβης, συνήθως ως απόρροια ενός αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου. Η απώλεια του λόγου προερχόμενη από νευρολογική βλάβη ονομάζεται αφασία.
Σύμφωνα με τον Αμερικανικό Οργανισμό Ομιλίας – Γλώσσας – Ακοής (ASHA), ως αφασία ορίζεται κάθε επίκτητη διαταραχή νευρολογικής αιτιολογίας, συνήθως στο αριστερό ημισφαίριο, το οποίο είναι υπεύθυνο για το λόγο. Η αφασία ενδέχεται να επηρεάσει τον προφορικό ή/και γραπτό λόγο του ατόμου στο επίπεδο αντίληψης ή/και παραγωγής αυτού.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της αφασίας;
Ανάλογα με τη βαρύτητα της βλάβης και κατ’ επέκταση τη συμπτωματολογία που συναντάται στον κάθε ασθενή, η αφασία διακρίνεται σε δύο ευρύτερες κατηγορίες κι έπειτα σε οκτώ μικρότερες. Πιο συγκεκριμένα, οι δύο μεγάλες κατηγορίες είναι οι αφασίες εκπομπής και οι αφασίες πρόσληψης, με τις πρώτες να αφορούν κατά κύριο λόγο ελλείμματα στην παραγωγή του λόγου, ενώ οι δεύτερες ελλείμματα στην αντίληψη του λόγου. Ειδικότερα, οι οκτώ υποκατηγορίες είναι οι εξής:
- Αφασία Broca
Η κλινική εικόνα του ασθενούς κυμαίνεται από την πλήρη έλλειψη ομιλίας έως μια ήπια δυσκολία στην ανάκληση λέξεων. Η ομιλία ρέει αλλά είναι κοπιώδης αποτελούμενη από μικρές φράσεις ή μεμονωμένες λέξεις. Ο ασθενής είναι σε θέση να μετρά, να ονομάζει τις μέρες της εβδομάδας και τους μήνες, ενώ, η επανάληψη λέξεων ή φράσεων, η ανάγνωση και η γραφή είναι επηρεασμένες. Η κατανόηση του λόγου συνήθως παραμένει άθικτη, ενώ κάποιες φορές είναι ελλειμματική σε σύνθετες εντολές.
- Αφασία Wernicke
Η ομιλία είναι ρέουσα, χωρίς ο λόγος να έχει συνοχή και περιεχόμενο, ενώ ο ασθενής εμφανίζει πολλές παραφασίες και νεολογισμούς. («Παραφασία» σημαίνει αντικατάσταση μιας λέξης με μια άλλη σημασιολογικά σχετιζόμενη π.χ. «τραπέζι» αντί για «καρέκλα» (σημασιολογική παραφασία) ή φωνολογικά παρόμοια, που ακούγεται δηλαδή σχεδόν το ίδιο π.χ. «μόλος» αντί για «βόλος», ενώ «νεολογισμός» σημαίνει η δημιουργία μιας νέας λέξης που δεν υπάρχει.) Η επανάληψη λέξεων ή φράσεων, η προφορική ανάγνωση και η γραφή είναι επίσης διαταραγμένες.
- Αφασία αγωγής
Η ομιλία είναι ρέουσα, χαρακτηριζόμενη ωστόσο από παραφασίες και δυσκολίες στην ανάκληση λέξεων. Ο ασθενής αντιλαμβάνεται τις δυσκολίες του και προσπαθεί να τις διορθώσει. Τα ελλείμματα στην κατονομασία, την προφορική έκφραση, τη γραφή και την ανάγνωση είναι συνήθη. Η αντίληψη, κατά κύριο λόγο, παραμένει ανεπηρέαστη, με κάποιους ασθενείς να παρουσιάζουν δυσκολίες στην κατανόηση σύνθετων εντολών.
- Ολική αφασία
Ο ασθενής με ολική αφασία εμφανίζει σοβαρά ελλείμματα, σε όλα τα επίπεδα του λόγου. Η κατανόηση, η κατονομασία, η επανάληψη, η ανάγνωση και η γραφή είναι απούσες. Ορισμένες φορές ο ασθενής μπορεί να περιορίζεται σε στερεοτυπικές φράσεις π.χ. «το-το», αλλά κάποιες φορές μπορεί να λέει αυτοματοποιημένες ακουλουθίες (αρίθμηση, μέρες της εβδομάδας, μήνες).
- Ανομία ή κατονομαστική αφασία
Η ομιλία είναι ρέουσα, με δυσκολία στην ανάκληση λέξεων. Ο ασθενής δυσκολεύεται στην κατονομασία αντικειμένων που του επιδεικνύονται και γι’ αυτό χρησιμοποιεί περιφραστικό λόγο, προσπαθεί δηλαδή να περιγράψει τα εν λόγω αντικείμενα, χρησιμοποιώντας πολλές λέξεις π.χ. αντί για «χτένα» θα πει «αυτό που χρησιμοποιούμε για τα μαλλιά μας» Η κατανόηση, η επανάληψη, η ανάγνωση και η γραφή παραμένουν ανεπηρέαστες.
- Διαφλοιϊκή κινητική αφασία
Η ομιλία δεν ρέει, αλλά ο ασθενής κατονομάζει ικανοποιητικά, ενώ η ανάγνωση και γραφή είναι διαταραγμένες. Η επανάληψη παραμένει ανεπηρέαστη, ενώ συχνά εμφανίζεται με τη μορφή ηχολαλίας, μίμηση δηλαδή των όσων ακούει ο ασθενής.
- Διαφλοϊκή αισθητηριακή αφασία
Η ομιλία είναι ρέουσα, χωρίς ο λόγος να έχει συνοχή και περιεχόμενο, ενώ συχνά εμφανίζονται πολλές παραφασίες και νεολογισμοί. Η κατανόηση, η κατονομασία, η ανάγνωση και η γραφή είναι σε μεγάλο βαθμό διαταραγμένες, ενώ η επανάληψη διατηρείται ακέραιη, με μερικούς ασθενείς να εμφανίζουν ηχολαλία.
- Διαφλοιϊκή μεικτή αφασία
Η αφασία αυτή συνδυάζει στοιχεία της διαφλοιϊκής κινητικής και διαφλοιϊκής αισθητηριακής με την ομιλία να μην είναι ρέουσα, ενώ η κατανόηση, η κατονομασία, η ανάγνωση και η γραφή είναι σοβαρά διαταραγμένες. Το ιδιαίτερο γνώρισμα αυτού του τύπου αφασίας είναι η ικανότητα επανάληψης, ενίοτε με τη μορφή ηχολαλίας.
Πώς γίνεται η αξιολόγηση της αφασίας στην ΑΝΑΠΛΑΣΗ;
Στην ΑΝΑΠΛΑΣΗ η αξιολόγηση της αφασίας πραγματοποιείται από την λογοθεραπεύτρια, η οποία επιστρατεύει την κλινική παρατήρηση και εφαρμόζει το διεθνώς αναγνωρισμένο, σταθμισμένο εργαλείο αξιολόγησης Boston Diagnostic Aphasia Examination (BDAE). Μετά την ολοκλήρωση του BDEA προσδιορίζονται ο τύπος και η σοβαρότητα της αφασίας, ώστε βάσει αυτών, η λογοθεραπεύτρια να σχεδιάσει την κατάλληλη θεραπευτική παρέμβαση.
Υπάρχει θεραπεία για την αφασία;
Ως σύμπτωμα νευρολογικής βλάβης, η αφασία χρήζει θεραπείας από τη λογοθεραπεύτρια, με σκοπό την βελτίωση του λόγου σε κάθε επίπεδο, όπου εντοπίζεται δυσκολία. Η λογοθεραπεύτρια της ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ «χτίζει» το θεραπευτικό πρόγραμμα, σε συνεργασία με όλα τα μέλη της Διεπιστημονικής Ομάδας Αποκατάστασης. Έτσι, το πρόγραμμα αυτό εφαρμόζεται, τόσο στο πλαίσιο της συνεδρίας της λογοθεραπείας, όσο και κατά την διεξαγωγή των άλλων θεραπευτικών παρεμβάσεων (π.χ. φυσιοθεραπεία, εργοθεραπεία, ψυχολογική υποστήριξη, νευροψυχολογική ενδυνάμωση).
Ποιος είναι ο σκοπός της θεραπείας της αφασίας και ποιοι παράγοντες επηρεάζουν το αποτέλεσμα;
Πρωταρχικός σκοπός της αποκατάστασης της αφασίας είναι η επαναφορά της λειτουργικότητας τους ασθενούς, ώστε ο ίδιος να μπορεί και πάλι να επιστρέψει στις καθημερινές του δραστηριότητες, συμμετέχοντας ενεργά σε ποικίλα επικοινωνιακά περιβάλλοντα, όπως είναι το σπίτι του, η εργασία του και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον του. Η θεραπεία της αφασίας εστιάζει στην έκφραση αναγκών και επιθυμιών του ασθενούς, με κάθε τρόπο.
Παράγοντες όπως η αιτιολογία, το μέγεθος και η τοπογραφία της βλάβης, η σοβαρότητα και ο τύπος της αφασίας, η ηλικία, το μορφωτικό/ακαδημαϊκό επίπεδο και η γενικότερη κατάσταση της υγείας παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αποκατάσταση της αφασίας. Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι πλήθος ερευνών επιβεβαιώνουν τον καθοριστικό ρόλο που παίζει η καλή ψυχολογική κατάσταση των ασθενών στην αποκατάσταση της αφασίας. Ως εκ τούτου, η θεραπεία για την αφασία απαιτεί τη διεπιστημονική προσέγγιση.
Ο ρόλος της Διεπιστημονικής Ομάδας Αποκατάστασης στη θεραπεία της αφασίας
Στην ΑΝΑΠΛΑΣΗ η προσπάθεια για τη βελτίωση της αφασίας ενισχύεται από όλες τις ειδικότητες της Διεπιστημονικής Ομάδας Αποκατάστασης, μέσω της παρακίνησης του ασθενούς να συμμετέχει ενεργητικά σε κάθε δραστηριότητα. Για την αποτελεσματικότερη συνεργασία με τον αφασικό ασθενή υπάρχουν κάποιες βασικές αρχές, οι οποίες πρέπει να τηρούνται όταν απευθυνόμαστε σε αυτόν. Συγκεκριμένα:
- Ελαχιστοποιούμε τα εξωτερικά ερεθίσματα και θορύβους, όπως είναι η τηλεόραση
- Απευθυνόμαστε στον ασθενή με απλές ερωτήσεις («κλειστού τύπου»)
- Μιλάμε αργά χρησιμοποιώντας απλό λεξιλόγιο
- Δίνουμε χρόνο να επεξεργαστεί την πληροφορία που του μεταφέρουμε και έπειτα να ανταποκριθεί
- Αποδεχόμαστε και επαινούμε κάθε του προσπάθεια για λεκτική επικοινωνία χωρίς να τον διορθώνουμε
- Δεν τον αντιμετωπίζουμε σα να είναι παιδί.
Η Διεπιστημονική ομάδα της ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ, καθοδηγούμενη από την λογοθεραπεύτρια, έπειτα από ενδελεχή αξιολόγηση των ελλειμμάτων του ασθενούς, διαμορφώνει την συνολική θεραπευτική παρέμβαση. Ο κάθε ασθενής ακολουθεί εξατομικευμένο πρόγραμμα θεραπείας, ανάλογα με τις ανάγκες και τις δυνατότητές του. Για την αντιμετώπιση της αφασίας, επιστρατεύονται όλες οι κλασικές θεραπευτικές μέθοδοι, αλλά και οι πλέον προηγμένες διεθνώς, όπως το NTMS (Νευροπλοηγούμενος Διακρανιακός Μαγνητικός Ερεθισμός Εγκεφάλου).
Η Διεπιστημονική Ομάδα της ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ είναι το Α και το Ω στην ολική αποκατάσταση του ασθενούς, γι’ αυτό και η λογοθεραπευτική παρέμβαση για την αφασία έχει νόημα όταν γίνεται στα πλαίσια της Ομάδας Αποκατάστασης κι όχι όταν πραγματοποιείται αποσπασματικά κι αποκομμένα από αυτήν. Ο συντονισμός και η διαρκής συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων ειδικοτήτων αποδίδουν μακροχρόνια οφέλη τόσο στην αποκατάσταση της αφασίας, όσο και στην συνολική αποκατάσταση του ασθενούς.
