Σκλήρυνση κατά πλάκας: Τι υπάρχει πέρα από τα κινητικά προβλήματα;
Της Ακριβής Βλάχου
Κλινικής Νευροψυχολόγου
ΚΑΑ – ΑΝΑΠΛΑΣΗ
Την τελευταία δεκαετία έχουν αρχίσει να διενεργούνται ολοένα και περισσότερες έρευνες που πέρα από τις κινητικές δυσχέρειες της Σκλήρυνσης κατά Πλάκας ασχολούνται και με την αναπόφευκτη, στις περισσότερες περιπτώσεις, εμφάνιση ποικίλων διαταραχών των νοητικών λειτουργιών.
Με τον όρο «διαταραχή νοητικών λειτουργιών» εννοούμε τις ανώτερες φλοιϊκές λειτουργίες που αφορούν την επεξεργασία των ερεθισμάτων του εξωτερικού αλλά και εσωτερικού περιβάλλοντος του ατόμου και των οποίων η εν λόγω δυσλειτουργία προέρχεται από βλάβες σε εξειδικευμένες περιοχές του συνειρμικού εγκεφαλικού φλοιού ή των υποφλοιωδών περιοχών.
Οι Winkelmann, Engel, Annett και Zettl (2007) αναφέρουν ότι περίπου το 65% των ατόμων με ΣΚΠ εμφανίζει τέτοιου είδους ελλείμματα, που σχετίζονται κυρίως με τη μνήμη, την προσοχή, την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, αλλά και την οπτική αντίληψη του χώρου.
Σε αντίθεση με την πληθώρα των ερευνών που έχουν ασχοληθεί με τα μνημονικά ελλείμματα και τη διαταραγμένη ταχύτητα επεξεργασίας των πληροφοριών, υπάρχουν λίγα δεδομένα που αναφέρουν και προβλήματα οπτικής αντίληψης σε ασθενείς με ΣΚΠ, όχι μόνον ως προς την αναγνώριση . ενός οπτικού ερεθίσματος, αλλά και τη δυσκολία που εμφανίζεται σε αυτούς τους ασθενείς όσον αφορά την αντίληψη των επιμέρους χαρακτηριστικών των χωρικών ερεθισμάτων.
Ένας από τους βασικούς τομείς που πλήττεται κατά τη νόσο και ταλανίζει εμφανώς τους ασθενείς είναι η μνημονική ικανότητα σε ποσοστό 40-65%.
Δεν είναι τυχαίο ότι τα άτομα με ΣΚΠ αναφέρουν συχνά ότι δε θυμούνται γεγονότα ή συζητήσεις που διαδραματίστηκαν στο πρόσφατο παρελθόν.
Βέβαια, στην κλινική πράξη έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει μία γενικευμένη έκπτωση της έκδηλης μνήμης τους, με τα άτομα να χάνουν την ικανότητα όχι μόνο απόκτησης (κωδικοποίησης και συγκράτησης), αλλά πιο σπάνια και ανάκλησης λεκτικού ή οπτικού υλικού. Με άλλα λόγια, οι ασθενείς χρειάζονται περισσότερες επαναλήψεις για να μπορέσουν να αποκτήσουν τη ποσότητα των πληροφοριών που χρειάζονται, αλλά αν πετύχει η εκμάθηση αυτών τότε η ανάκληση και η αναγνώριση παραμένουν σχετικά ικανοποιητικές.
Ακόμη, δεν είναι σπάνια και η ύπαρξη σημασιολογικού είδους μνημονικών ελλειμμάτων που αφορούν δυσκολίες ανάκλησης λέξεων, ονομάτων αντικειμένων, οικείων αλλά και διάσημων προσώπων ή ακόμη και αποκτηθείσες γνώσεις από την τυπική εκπαίδευση που είχαν λάβει.
Ωστόσο, o Rao και οι συνεργάτες του (1993) τονίζουν το γεγονός ότι η άδηλη μνήμη αυτών των ασθενών παραμένει ως επί το πλείστον ανέπαφη με αποτέλεσμα να έχει οδηγήσει στην διαστρεβλωμένη άποψη που αναφέρεται στην απουσία των νοητικών προβλημάτων λόγω «κάλυψης» αυτών από την ικανότητα τους να μαθαίνουν και να θυμούνται πληροφορίες που δε χρειάζονται συνειδητή προσπάθεια.
Δεν είναι λίγες οι φορές που οι ασθενείς ταλαιπωρούνται και με προβλήματα επεξεργασίας των πληροφοριών που δέχονται.
Ειδικότερα, αντιμετωπίζουν ιδιαίτερη δυσκολία με την ταχύτητα επεξεργασίας των εξωτερικών ερεθισμάτων και τη διατήρηση, αλλά και χειρισμό αυτών, για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα στην ενεργό τους μνήμη.
Αυτά τα ελλείμματα έχει φανεί ότι συνδέονται άμεσα με τη διαταραγμένη διατήρηση της προσοχής τους, η οποία εκδηλώνεται ως ανικανότητα να συνεχίσουν, όντες εστιασμένοι και συγκεντρωμένοι, μία συζήτηση, να εστιάσουν την προσοχή τους σε δύο παράλληλα έργα ή να αγνοήσουν πιθανούς περισπασμούς. Για παράδειγμα, οι ασθενείς αναφέρουν συχνά ότι πρέπει να επικεντρωθούν πολύ περισσότερο από άλλους και να προβούν σε μεγαλύτερη νοητική προσπάθεια (κόπωση) ώστε να διεξάγουν νευροψυχολογικές δοκιμασίες που αφορούν τον τομέα της προσοχής.
Ωστόσο, η επίδοση τους σε βασικές δοκιμασίες προσοχής, όπως η απλή επανάληψη αριθμών, διατηρείται ανέπαφη.
Ξεκινώντας την ενότητα μας, αναφερθήκαμε στον κρίσιμο ρόλο που παίζει η νοητική έκπτωση στην καθημερινή λειτουργία των ασθενών. Αναλυτικότερα, έχει παρατηρηθεί ότι ένας από τους πιο σοβαρούς αναχαιτιστικούς παράγοντες που οδηγεί σε κάτι τέτοιο είναι οι διαταραχές των εκτελεστικών λειτουργιών.
Με τον όρο αυτό εννοούμε όλες εκείνες τις λειτουργίες που είναι υπεύθυνες για την οργάνωση και το σχεδιασμό συγκεκριμένων πλάνων, τη λήψη αποφάσεων, τη νοητική ευελιξία, αλλά και την εκτίμηση των αποτελεσμάτων της συμπεριφοράς και την αναστολή αυτής.
Τα εν λόγω ελλείμματα μιας και εμφανίζονται μόνο στο 17% των ασθενών δεν είναι τόσο συχνά όσο η διαταραγμένη μνημονική ικανότητα και πολλοί ερευνητές τα αποδίδουν αρκετά συχνά σε συναισθηματικούς παράγοντες, όπως η κατάθλιψη που χαρακτηρίζει τη νόσο.
Αυτού του είδους τα ελλείμματα επηρεάζουν πολλαπλούς τομείς της ποιότητας ζωής των ατόμων, όπως τις κοινωνικές σχέσεις, αλλά και τις επαγγελματικές επιδόσεις τους. Έχει φανεί από έρευνα ότι άτομα με ΣΚΠ και νοητική έκπτωση είχαν τρεις φορές λιγότερες πιθανότητες πρόσληψης σε εργασία, συγκριτικά με νοητικά υγιή άτομα, ακόμα και αν η φυσική – κινητική κατάσταση και των δύο ήταν ισάξια.
Μέχρι το τέλος του 20ού αιώνα, αυτή η υποτιμημένη ύπαρξη των προβλημάτων ήταν απόρροια είτε της ελλιπούς νευροψυχολογικής αξιολόγησης κατά την κλινική εξέταση, είτε της χρόνιας πεποίθησης ότι τέτοιου είδους διαταραχές συνδέονται σπάνια με τη νόσο ή προκαλούνται μόνο σε μεταγενέστερα στάδια.
Η επαναφορά της λειτουργικότητας των ασθενών με Σκλήρυνση Κατά Πλάκας στην ΑΝΑΠΛΑΣΗ
Στην ΑΝΑΠΛΑΣΗ, μέσα από την πολυετή ενασχόλησή μας με ασθενείς που πάσχουν από Σκλήρυνση κατά Πλάκας και στους οποίους εμφανίζονται νοητικές διαταραχές, έχουμε καταγράψει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, τόσο στην ανταπόκριση κατά τη θεραπεία τους, όσο και στην καθημερινότητά τους, καθώς και το κατά πόσον οι δυσκολίες αυτές επηρεάζουν όχι μόνον τις δραστηριότητές τους, αλλά και τις προσδοκίες τους, σε σχέση με την κοινωνική και επαγγελματική τους ζωή.
Ειδικότερα, μέσα από τις παράλληλες θεραπευτικές συνεδρίες της Νευροψυχολογικής νοητικής ενδυνάμωσης,
- με το Τμήμα Εργοθεραπείας, έχει παρατηρηθεί ότι οι ασθενείς χρειάζονται μεγαλύτερη βοήθεια ώστε να διεκπεραιώσουν βασικές καθημερινές ασχολίες, όπως το μαγείρεμα, η λήψη αποφάσεων ή η οικονομική διαχείριση
-με το Τμήμα Φυσικοθεραπείας, έχει παρατηρηθεί ότι οι ασθενείς καταβάλλουν μεγαλύτερη προσπάθεια όσον αφορά την κατανόηση και εκτέλεση συγκεκριμένων κινητικών εντολών που τους δίνονται
- με το Τμήμα Λογοθεραπείας, έχει παρατηρηθεί ότι οι ασθενείς (κυρίως μεταγενέστερου σταδίου της νόσου) δυσκολεύονται στη διαδικασία της σίτισης λόγω νοητικής βραδύτητας και μειωμένης ικανότητας επεξεργασίας των οδηγιών
- με το Τμήμα Κλινικής Ψυχολογίας, έχει παρατηρηθεί ότι οι ασθενείς παρουσιάζουν δυσκολία παραδοχής της νοητικής τους κατάστασης, εκδηλώνουν υψηλά επίπεδα άγχους καθώς και τελειοθηρικές τάσεις που συμβάλλουν αναχαιτιστικά στην αποδοχή και αντιμετώπιση των διαταραχών.
Με άλλα λόγια, τα αναφερόμενα νοητικά ελλείμματα δεν παύουν να δημιουργούν δυσκολίες στην ποιότητα ζωής των ατόμων με ΣΚΠ και επομένως να καθιστούν αναγκαία την αντιμετώπιση αυτών ή ακόμη καλύτερα την πρόληψη τους.
Γι’ αυτούς τους λόγους, λοιπόν, αλλά και επειδή στην ΑΝΑΠΛΑΣΗ δίνουμε προτεραιότητα στην ολική προσέγγιση των ασθενών μας, φροντίζουμε να διενεργείται σε κάθε ασθενή με Σκλήρυνση κατά Πλάκας εκτενής Νευροψυχολογική Αξιολόγηση από ειδικά εκπαιδευμένο επιστημονικό προσωπικό. Επίσης, από τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας μας δίνουμε μεγάλη βαρύτητα στην άμεση παρέμβαση για την νοητική αποκατάσταση αυτών των ατόμων, ακόμη και σε εποχές που η εμφάνιση των νοητικών διαταραχών στη ΣΚΠ αγνοείτο από την διεθνή επιστημονική κοινότητα.
Η νευροψυχολογική παρέμβαση πραγματοποιείται με ποικίλους τρόπους όπως με ειδικά νευροψυχολογικά εργαλεία για την έγκυρη και αξιόπιστη νοητική εκτίμηση (MMSE, MOCA, ACE-R, BOSTON DIAGNOSTIC APHASIA EXAMINATION, DELIRIUM OBSERATION SCREENING SCALE), αλλά και με εξειδικευμένες νοητικές ασκήσεις ενδυνάμωσης του νου είτε μέσω “paper-pencil» μεθόδων, είτε μέσω ηλεκτρονικών εφαρμογών (via iPad).
