Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΗ ΜΕ ΝΟΣΟ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ
Της Ζωής Χατζημάρκου
Κλινικής Νευροψυχολόγου (MSc)
ΚΑΑ- ΑΝΑΠΛΑΣΗ
Η 11η Απριλίου έχει καθιερωθεί ως ημέρα ευαισθητοποίησης για τη νόσο Πάρκινσον. Η νόσος Πάρκινσον αποτελεί τη δεύτερη συχνότερη χρόνια νευροεκφυλιστική νόσο μετά τη νόσο Alzheimer. Ο επιπολασμός της νόσου Πάρκινσον έχει διπλασιαστεί την τελευταία εικοσαετία, με 8.5 εκατομμύρια ασθενείς παγκοσμίως (σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του 2019). Αξίζει να αναφερθεί ότι οι δυσμενείς επιπτώσεις και ο θάνατος που προκαλεί η νόσος αυξάνονται ταχύτερα από κάθε άλλη νευροεκφυλιστική νόσο. Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, τα χρόνια με μειωμένη ποιότητα ζωής για τους ασθενείς αυξήθηκαν από το 2000 κατά 81%, ενώ οι θάνατοι από τις επιπλοκές της νόσου αυξήθηκαν κατά 100% (WHO).
Η νόσος Πάρκινσον περιεγράφηκε για πρώτη φορά από τον James Parkinson πάνω από δύο αιώνες πριν. Μέχρι σήμερα έχει γίνει σημαντική πρόοδος στην κατανόηση του παθοφυσιολογικού μηχανισμού και της κλινικής εκδήλωσης της νόσου. Συνοπτικά, ο εκφυλισμός των ντοπαμινεργικών νευρώνων την μέλαινας ουσίας -δομής των βασικών γαγγλίων του μεσεγκεφάλου- οδηγεί σε μεταβολές στα περίπλοκα νευρωνικά κυκλώματα των βασικών γαγγλίων με τον θάλαμο και τον υπόλοιπο εγκεφαλικό φλοιό. Χαρακτηριστικό παθολογοανατομικό στοιχείο της νόσου αποτελούν τα σωμάτια Lewy -μη φυσιολογικές συσσωρεύσεις της πρωτείνης α-συνουκλείνης- που συναντώνται και σε άλλες νόσους, όπως η Ατροφία Πολλαπλών Συστημάτων και η νόσος με σωμάτια Lewy.
Αν και η αιτία της νόσου δεν είναι απολύτως ξεκάθαρη, μελετητές έχουν αναδείξει τον ρόλο μεταλλάξεων σε συγκεκριμένα γονίδια, αλλά και τον ρόλο περιβαλλοντικών παραγόντων, όπως ιογενείς λοιμώξεις και έκθεση σε τοξίνες (για παράδειγμα φυτοφάρμακα).
Η νόσος Πάρκινσον είναι μια προοδευτική νευροεκφυλιστική νόσος, με χαρακτηριστικά κινητικά συμπτώματα τον τρόμο ηρεμίας (ακούσιο τρέμουλο), τη βραδυκινησία (επιβράδυνση της κίνησης) και την ακαμψία (περιορισμός της αυθόρμητης κίνησης). Χαρακτηριστικός είναι και ο περιορισμός της έκφρασης του προσώπου (υπομιμία), η χαμηλής έντασης, πιο αργή ομιλία και η βάδιση με μικρά και γρήγορα βήματα. Η διάγνωση της νόσου γίνεται με βάση τα κινητικά συμπτώματα. Ωστόσο, μη κινητικά συμπτώματα είναι παρόντα στους περισσότερους ασθενείς, με σημαντικό αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής τους και συχνά ανθεκτικά στης θεραπείες που στοχεύουν στα κινητικά συμπτώματα.
Τα μη κινητικά συμπτώματα της νόσου ταξινομούνται ως νευροψυχιατρικά, αισθητικά, διαταραχές ύπνου και διαταραχές του αυτόνομου συστήματος. Στα νευροψυχιατρικά συμπτώματα περιλαμβάνονται η ήπια νοητική έκπτωση, η επιτελική δυσλειτουργία, η άνοια, οι παραισθήσεις, οι ψευδαισθήσεις, η κατάθλιψη, το άγχος, η κόπωση και η απάθεια.
Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ένα συγκεκριμένο νοητικό προφίλ των ασθενών με νόσο Πάρκινσον, καθώς με τη νόσο συχνά συνυπάρχουν κι άλλες διεργασίες. Συνοπτικά, σε μεταθανάτιες αναλύσεις, περίπου στο 1/5 με 1/3 των ασθενών έχουν ανιχνευθεί παθολογικά σημεία στον εγκέφαλο, ανάλογα με αυτά που εντοπίζονται στη νόσο Αλτσχάιμερ, ενώ στο 1/5 των ασθενών συνυπάρχει καρδιαγγειακή νόσος με σημαντικές επιπτώσεις στον εγκέφαλο.
Η νόσος Πάρκινσον έχει επιπτώσεις στη μνήμη, την προσοχή, τις επιτελικές λειτουργίες και τις οπτικοχωρικές ικανότητες. Αυτό που φαίνεται αρχικά είναι μια επιβράδυνση στην ταχύτητα επεξεργασίας των πληροφοριών, με ασθενείς να αναφέρουν υποκειμενικές ενοχλήσεις και μεταβολές στη νοητική κατάσταση, χωρίς να επηρεάζεται σημαντικά η ανταπόκρισή τους σε δραστηριότητες της καθημερινής ζωής. Από τον νευροψυχολογικό έλεγχο αναδεικνύεται εάν οι μεταβολές είναι μεγαλύτερες από αυτές της φυσιολογικής γήρανσης (διάγνωση της ήπιας νευρονοητικής διαταραχής) ή εάν σχετίζονται με συναισθηματικές μεταβολές, όπως άγχος και κατάθλιψη.
Με το πέρας των ετών προκύπτουν σημαντικότερα νοητικά ελλείμματα, με επιπτώσεις σε περισσότερους από έναν νοητικούς τομείς. Έχει επιχειρηθεί ο προσδιορισμός δύο βασικών διακριτών νοητικών προφίλ. Σε ορισμένους ασθενείς υπάρχει μεγαλύτερη δυσλειτουργία πρόσθιων και εν τω βάθει κυκλωμάτων (μετωπιαίου λοβού- βασικών γαγγλίων), οδηγώντας σε ελλείμματα κυρίως προσοχής, ενεργού μνήμης, προγραμματισμού και αναστολής της αυθόρμητης απόκρισης. Σε άλλους ασθενείς υπάρχει μεγαλύτερη εκφύλιση των οπίσθιων εγκεφαλικών κυκλωμάτων, με τη μνήμη, τον λόγο και τις οπτικοχωρικές ικανότητες να επηρεάζονται σε μεγαλύτερο βαθμό. Από μελέτες έχουν αναδειχθεί δυσκολίες των ασθενών στον λόγο, κυρίως στην κατανόηση προτάσεων, και σε οπτικοχωρικές ικανότητες, πέντε έτη μετά τη διάγνωση της νόσου.
Φαίνεται ότι στο 20-30% των ασθενών με Πάρκινσον συνυπάρχει ήπια νοητική έκπτωση ήδη τη στιγμή της διάγνωσης, ενώ 60-80% των ασθενών εμφανίζουν άνοια μέσα σε 12 χρόνια από τη διάγνωση. Η έγκαιρη και έγκυρη διάγνωση των νοητικών διαταραχών στη νόσο Πάρκινσον είναι δύσκολη, αφού συχνά οι ασθενείς δεν έχουν επίγνωση των ελλειμμάτων τους και οι δυσκολίες σε δραστηριότητες της καθημερινής ζωής που προκύπτουν από τα νοητικά ελλείμματα δεν είναι φανερές στο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, λόγω των πιο έκδηλων κινητικών δυσκολιών.
Γιατί είναι ιδιαίτερης σημασίας η γνώση και εξοικείωση με τα νευροψυχιατρικά συμπτώματα – και ιδιαίτερα τις νοητικές δυσκολίες- στη νόσο Πάρκινσον; Πρώτον, ο προσδιορισμός των εν λόγω συμπτωμάτων και η συσχέτισή τους με τη νόσο μειώνει το άγχος του ασθενή και των φροντιστών για την ύπαρξη άλλης νόσου. Δεύτερον, η βαθύτερη κατανόηση της πορείας των νοητικών λειτουργιών μπορεί να συμβάλλει στην έγκαιρη διάγνωση της ήπιας νευρονοητικής διαταραχής και της άνοιας, ώστε οι ασθενείς να λάβουν την κατάλληλη ενημέρωση και βοήθεια, στα πλαίσια μιας ολιστικής φροντίδας της νόσου.
Στην ΑΝΑΠΛΑΣΗ, για την έγκυρη και αξιόπιστη νευροψυχολογική εκτίμηση χρησιμοποιούνται ειδικά σταθμισμένα νευροψυχολογικά εργαλεία (MMSE, MOCA, ACE-R, BOSTON DIAGNOSTIC APHASIA EXAMINATION, FAB, DELIRIUM OBSERATION SCREENING SCALE), πάντα σε συνδυασμό με την αξιολόγηση της κλινικής εικόνας του ασθενούς. Επιπλέον, για τη νοητική ενδυνάμωση των ασθενών αξιοποιούνται εξειδικευμένες ασκήσεις ενδυνάμωσης, είτε με την παραδοσιακή μέθοδο «χαρτί και μολύβι», ή μέσω ηλεκτρονικών εφαρμογών με τη χρήση υπολογιστή και τάμπλετ.
Στην ΑΝΑΠΛΑΣΗ, στο πλαίσιο της ολικής προσέγγισης στη νευροψυχολογική αποκατάσταση, στόχος είναι:
- η εξατομικευμένη ενημέρωση και εκπαίδευση των ασθενών για τη νόσο και τις επιπτώσεις της στη νοητική λειτουργία
- η αποδοχή των δυσκολιών
- η εξάσκηση στη χρήση αντισταθμιστικών στρατηγικών
- η ενδυνάμωση των δεξιοτήτων επικοινωνίας και η ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων, όπως και
- η υποστήριξη για την προσαρμογή σε προσωπικά και οικογενειακά ζητήματα.
Στην ΑΝΑΠΛΑΣΗ, με βάση το εξατομικευμένο θεραπευτικό πρόγραμμα κάθε ασθενούς, πραγματοποιούνται συνδυαστικά συνεδρίες Νευροψυχολογικής αξιολόγησης και ενδυνάμωσης με συνεδρίες Εργοθεραπείας – Αυτοϋπηρέτησης, Φυσικοθεραπείας, Λογοθεραπείας, Ψυχολογικής αξιολόγησης και υποστήριξης από Κλινικό Ψυχολόγο, προσαρμοσμένες απολύτως στις ανάγκες των ασθενών με Νόσο Πάρκινσον, εντάσσοντας έτσι την αποκατάσταση των ασθενών αυτών στη δράση της Διεπιστημονικής Ομάδας Αποκατάστασης. Η χρήση της νευροτροποποίησης με NTMS, διερευνάται στην ΑΝΑΠΛΑΣΗ για την θεραπευτική αντιμετώπιση και άλλων συνδρόμων ή νόσων όπως, επιληψία, Νόσος Πάρκινσον και Σκλήρυνση κατά Πλάκας.
Κλείνοντας, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως οι ασθενείς με νόσο Πάρκινσον είναι αναγκαίο και εφικτό να λάβουν την κατάλληλη φροντίδα και υποστήριξη. Αυτή πρέπει να επιτευχθεί μέσω μιας ολιστικής, διεπιστημονικής προσέγγισης, στην οποία διακριτός και διακεκριμένος είναι ο ρόλος της επιστήμης της νευροψυχολογίας.
Στην ΑΝΑΠΛΑΣΗ θεωρούμε ότι, η πρόληψη και ο συστηματικός έλεγχος των νοητικών λειτουργιών είναι καθοριστικής σημασίας για την βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενούς. Στο πλαίσιο αυτό:
«Κάνουμε για τους ασθενείς μας ό,τι είναι αναγκαίο και όχι ό,τι θεωρείται εφικτό.»
«Κάνουμε για τους ασθενείς μας ό,τι θα κάναμε για την οικογένειά μας.»
Βιβλιογραφία
- Brennan, L., Devlin, K. M., Xie, S. X., Mechanic- Hamilton, D., Tran, B., Hurtig, H. H., Chen- Plotkin, A., Chahine, M. L., Morley, J. F., Duda, J. E., Roalf, D. R., Dahodwala, N., Rick, J., Trojanowski, P. J. M., & Weintraub, D. (2017). Neuropsychological Subgroups in Non-Demented Parkinson’s Disease: A Latent Class Analysis. Journal of Parkinson’s Disease, 7 (2), 385-395.
- Goldman, J. G., & Sieg, E. (2020). Cognitive Impairment and Dementia in Parkinson Disease. Clinics in Geriatric Medicine, 36 (2020), 365-377.
- Reich, S. G., & Savitt, J., M. (2018). Parkinson Disease. Medical Clinics of North America, 103 (2), 337-350.
- Roheger, M., Kalbe, E., & Liepelt- Scarfone, I. (2018). Progression of Cognitive Decline in Parkinson’s Disease. Journal of Parkinson’s Disease, 8 (2), 183-193.
- Smith, C. R., Cullen, B., Sheridan, M. P., Cavanagh, J., Grosset, K. A., & Grosset, D. G. (2020). Cognitive impairment in Parkinson’s disease is multifactorial: a neuropsychological study. Acta Neurologica Scandinavica, 141, 500-508.
- WHO (2022). Launch of WHO’s Parkinson disease technical brief. Ανακτήθηκε από: https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/355973/9789240050983-eng.pdf?sequence=1&isAllowed=y